Εδώ και μια οκταετία, ο Βαγγέλης Γιαννίσης γεμίζει τις βιβλιοθήκες των Ελλήνων φίλων της αστυνομικής λογοτεχνίας. Επηρεασμένος από τη Σκανδιναβική κουλτούρα, αλλά και με τη σπιρτάδα ενός μεσογειακού χαρακτήρα, φέτος επιστρέφει με το βιβλίο του ίνκουμπους. Η πέμπτη περιπέτεια του επιθεωρητή Άντερς Οικονομίδη τον βρίσκει στην εξιχνίαση ενός βιασμού αλλά και των αποκαλύψεων διαφόρων μυστικών. Ο ίδιος ο δημιουργός μας μιλάει για την έμπνευση, την επιρροή από αληθινά γεγονότα, την κατάσταση των εγκλημάτων, το σκεπτικό του γύρω από την έμφυλη βία, και πολλά άλλα.
-Αρχικά πώς προέκυψε η ιδέα για το Ίνκουμπους;
Πάμε πίσω στον Απρίλιο του 2018. Είχα μόλις ολοκληρώσει το I'll be gone in the dark της Michelle McNamara (το οποίο θεωρώ ως το καλύτερο true crime βιβλίο που έχει γραφτεί ποτέ) και συμπτωματικά την ίδια εβδομάδα συνέλαβαν τον Joseph DeAngelo, τον Golden State Killer, τον άγνωστο (τότε) κατ' εξακολούθηση βιαστή και δολοφόνο, με τον οποίο καταπιανόταν το βιβλίο -και δη, με μέθοδο την οποία είχε προτείνει η McNamara, η οποία δυστυχώς δεν ήταν ζωντανή για να δει τον δεκαετή της αγώνα για να την ανακάλυψη της ταυτότητας του GSK να ολοκληρώνεται θριαμβευτικά. Η υπόθεση ήταν πραγματικά τρομακτική. Ένας άγνωστος, ο οποίος εισέβαλε ανενόχλητος, υπό την κάλυψη της νύχτας, σε σπίτια ζευγαριών, βίαζε και σκότωνε και από την άλλη η αστυνομία να μην μπορεί να φτάσει στη σύλληψή του για σχεδόν σαράντα χρόνια. Ήξερα πως ήταν μία ιστορία που ήθελα να χρησιμοποιήσω ως τον σπόρο για να γεννηθεί μία άλλη. Και δύο χρόνια αργότερα, το καλοκαίρι του 2020 γεννήθηκε το Ίνκουμπους.
-Οι μαζικές καταγγελίες έμφυλης βίας σε επηρέασαν στη δημιουργία του συγκεκριμένου βιβλίου;
Περισσότερο οι ιστορίες των θυμάτων. Στην Ελλάδα αργήσαμε μία τετραετία περίπου, ωστόσο από το 2017 και με βάση την Αμερική, ακούγονται περισσότερες φωνές και ιστορίες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Όταν ασχολείσαι με το αστυνομικό μυθιστόρημα, δεν μπορείς να αγνοήσεις το φαινόμενο αυτό. Και, πράγματι, ως μοτίβο συναντάται σε βιβλία του είδους, ωστόσο περιφερειακά. Κυρίως ως συστατικό της πλοκής και σπάνια ως πυρήνας της. Οπότε, επειδή μου αρέσουν οι δημιουργικές προκλήσεις, σκέφτηκα πως θα είχε ενδιαφέρον να βάλω στο κέντρο ενός βιβλίου μία ιστορία όπου τα θύματα του δράστη θα ήταν ζωντανά.
-Με τον τίτλο Ίνκουμπους, ήθελες να δείξεις ξεκάθαρα τη δαιμονοποίηση αυτού του είδους εγκλημάτων;
Ομολογώ πως δεν το είχα σκεφτεί έτσι. Είναι μία καλή ερμηνεία, ίσως υποσυνείδητη. Αλλά πολύ πεζά ο τίτλος προέκυψε από το Ίνκουμπους στον πίνακα The Nightmare του Henry Fuseli, ο οποίος παίζει τον ρόλο του στο βιβλίο -και φυσικά, υπάρχει ο παραλληλισμός με τον δράστη.
-Σαν θεατής, αλλά και άνθρωπος που έχει εντρυφήσει στην αστυνομική λογοτεχνία, που πιστεύεις ότι οφείλεται η ασυδοσία και η επί των πλείστων ατιμωρησία των σεξουαλικών εγκλημάτων;
Δύσκολη η απάντηση. Είναι λόγω της φύσης των εγκλημάτων αυτών, όπου σε αρκετές περιπτώσεις το μόνο πειστήριο είναι ο λόγος του θύματος; Είναι λόγω του σεξισμού, ο οποίος για τις γυναίκες-θύματα λέει πως «τα ήθελαν» και για τους άντρες-θύματα ότι «είναι άντρες, άρα δεν μπορούν να βιαστούν;» Είναι η αδυναμία της πολιτείας να προστατέψει τα θύματα από περαιτέρω θυματοποίηση; Είναι η πραγματική ηθική σπαζοκεφαλιά, του πώς να πιστέψεις το θύμα (για να το βοηθήσεις να μιλήσει) ενώ παράλληλα αναγνωρίζεις το τεκμήριο της αθωότητας του/της κατηγορουμένου μέχρι να τελεσιδικήσει η απόφαση; Είναι όλα τα παραπάνω και πολλά άλλα και ομολογώ ότι τελική απάντηση δεν βρίσκω. Και ίσως δεν είναι ο ρόλος μου να βρω. Ίσως ο ρόλος μου είναι να ανακαλύπτω απλά ερωτήματα, διλήμματα ηθικά, νομικά και λογικά και από εκεί και πέρα ο καθένας να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.
-Αυτά τα δύο χρόνια απουσίας , τι άλλαξε στη ζωή του Άντερς Οικονομίδη;
Στο τέλος του Αμαρόκ έχουμε αφήσει τον Άντερς και τη γυναίκα του να μαθαίνουν πως η Λίσμπεθ έχει καρκίνο. Οπότε, στο Ίνκουμπους ο αναγνώστης θα δει πώς η οικογένεια αντιμετώπισε την ασθένεια, τι σημάδια της άφησε. Και, φυσικά, όσες αλλαγές και να είχαν γίνει μέχρι τώρα, στα 5 προηγούμενα βιβλία, τίποτα δεν συγκρίνεται με την αλλαγή που θα έχει να αντιμετωπίσει ο Άντερς στα επόμενα.
-Υπάρχουν κοινά ανάμεσα στον Βαγγέλη Γιαννίση και τον Άντερς Οικονομίδη;
Πέρα από το γούστο στη μουσική, ουδέν. Είμαστε αρκετά διαφορετικοί ως άνθρωποι.
-Επίσης, σαν άνθρωπος χωμένος στο νουάρ, και έχοντας ζήσει στη Σουηδία, πιστεύεις ότι η Σκανδιναβική σχολή σε επηρέασε βαθύτατα;
Ξεκάθαρο ναι. Μου έδωσε μία αρχή, κάπου να πατήσω και παρόλο που η Σκανδιναβική σχολή δεν είναι κληρονομιά μου (μιας και δεν είμαι Σουηδός), τη δανείστηκα για να δημιουργήσω κάτι δικό μου. Και πιστεύω ότι αυτό ήταν κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση μιας χώρας, η οποία για δεκαετίες ανοίγει τις πόρτες της σε ανθρώπους, επηρεάζει και επηρεάζεται.
-Χώρες σαν τη Νορβηγία, τη Σουηδία ή την Ισλανδία, φαντάζουν ιδιαίτερα γαλήνιες. Παρόλα αυτά πώς πιστεύεις ότι κατάφεραν να φτιάξουν ένα τέτοιο όνομα και μια παράδοση στο crime fiction;
Και πράγματι είναι γαλήνιες και ασφαλείς χώρες. Αλλά δεν παύουν να έχουν και αυτές προβλήματα και εγκληματικότητα, πάνω στα οποία πατούν οι συγγραφείς και δεν δημιουργούν απλά ιστορίες για το έγκλημα, αλλά κοινωνικά μυθιστορήματα, πασπαλισμένα με μία crime πλοκή. Οι προπάτορες της σχολής, συγγραφείς όπως οι Sjöwall-Wallöö ή ο Mankell και ο Stahlesen δημιούργησαν αρχέτυπα ηρώων και ιστοριών, πάνω στα οποία πάτησαν και πατούν οι συγγραφείς του σήμερα. Αρχέτυπα επιτυχημένα, που έχουν απήχηση στο εγχώριο και το διεθνές κοινό. Έτσι φτιάχτηκε η παράδοση. Το όνομα δημιουργήθηκε χάρη και στην εξαιρετική πολιτική που έχουν οι χώρες αυτές στην οργανωμένη προώθηση βιβλίων στο εξωτερικό. Βέβαια, δεν φτάνει μόνο αυτό. Η Νότιος Κορέα, για παράδειγμα, η οποία έχει μία μεγάλη εγχώρια παραγωγή crime μυθιστορημάτων, παρότι κατάφερε να προωθήσει με επιτυχία παγκοσμίως σειρές, ταινίες και kpop μπάντες, χωλαίνει στην προώθηση της αστυνομικής λογοτεχνίας (αν και το υλικό της είναι εξαιρετικό, από τα ελάχιστα μεταφρασμένα βιβλία που υπάρχουν και έχω διαβάσει). Γιατί πέτυχαν οι Σκανδιναβοί και απέτυχαν οι Κορεάτες; Είναι το υλικό; Είναι η οικειότητα της χώρας; Είναι η ποιότητα των μεταφράσεων; Δεν ξέρω.
-Από την άλλη, βλέπουμε και το ελληνικό κοινό να έχει αγαπήσει τη νουάρ λογοτεχνία τα τελευταία χρόνια, που πιστεύεις ότι οφείλεται αυτό;
Από τις αρχές/μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, υπάρχει μία ολοένα και αυξανόμενη παραγωγή αστυνομικών μυθιστορημάτων, αποδοχή τους από τους αναγνώστες και μεγαλύτερη εμπιστοσύνη των εκδοτών σε Έλληνες δημιουργούς του είδους. Τώρα, τι από όλα αυτά προηγήθηκε θυμίζει λίγο το ερώτημα με το αυγό και την κότα. Σίγουρα οι εκδότες θα ήθελαν να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα τους επέτρεπαν να επενδύσουν σε εγχώριους δημιουργούς. Σίγουρα οι αναγνώστες διψούσαν να διαβάσουν καλές crime ιστορίες (έχοντας πιθανότατα ξενερώσει στο παρελθόν με ανάλογα εγχειρήματα, τα οποία προκάλεσαν και τη δυσπιστία τους). Σίγουρα το ότι περισσότεροι γράφουν και διαβάζουν ελληνικό crime θα οδηγήσει σε περισσότερους να τολμήσουν να γράψουν και να διαβάσουν μέσα στα επόμενα χρόνια.
-Σε βιβλία σου όπως Η Γυναίκα του Ίσνταλ, Η Σκία και Λεωφόρος Αλεξάνδρας 173 έχεις βασιστεί σε αληθινές υποθέσεις. Τι σε ιντρίγκαρε σε αυτές και πόσο εύκολο είναι να βάλεις το δικό σου στοιχείο μέσα;
Στη Γυναίκα και τη Σκιά ήταν το λεγόμενο what if. Ήθελα να δω τι ιστορία θα μπορούσα να φτιάξω αν τα πράγματα πήγαιναν κάπως διαφορετικά στις ήδη υπάρχουσες. Στη Λεωφόρο με ιντρίγκαρε η ευκαιρία να γίνω «μαθητής», να μάθω και να δω πράγματα που δεν ήξερα. Σε όλες τις περιπτώσεις το να βάλεις ένα δικό σου στοιχείο μέσα δεν είναι δύσκολο. Πολλές φορές μάλιστα σε διευκολύνει, σου λύνει τα χέρια (όπως πχ με τη Γυναίκα του Ίσνταλ. Το γεγονός ότι μέχρι σήμερα η υπόθεση παραμένει ανεξιχνίαστη, σου αφήνει ανοιχτό πεδίο για να παίξεις μπάλα).
-Τελικά η ζοφερή πραγματικότητα ξεπερνάει κάθε φαντασία;
Δεν το συζητάω, είναι ξεκάθαρο.
-Τέλος, τι να περιμένουμε από εσένα στη συνέχεια;
Μέσα στο '23 θα βγει ένα βιβλίο εκτός σειράς, το οποίο θα διαδραματίζεται σε δύο χρονικές περιόδους στην Ελευσίνα (Δεκαετία του 80 μέχρι σήμερα) και έχει στον πυρήνα του την εξαφάνιση ενός παιδιού και τα σημάδια που άφησε αυτή στην οικογένεια, αλλά και τον αγώνα αρκετών ανθρώπων για να μάθουν την αλήθεια. Τώρα, κανονικά θα έλεγα πως το '24 θα έρθει η συνέχεια του Άντερς, αλλά θα καθυστερήσει πολύ φοβάμαι, λόγω μίας ιδέας για άλλο ένα βιβλίο εκτός σειράς, μίας μαύρης κωμωδίας, η οποία ήταν πολύ δελεαστική ως ιδέα για να την καθυστερήσω.
